Δημοσιεύσεις

Jurisprudenz und Wirtschaftsrecht im antiken Griechenland, FS Großfeld zum 60. Geburtstag (Νομική επιστήμη και οικονομικό δίκαιο στην αρχαία Ελλάδα)

Στη μελέτη αυτή παρουσιάζω τις βασικές έννοιες Δικαίου και ιδιαίτερα οικονομικού Δικαίου στην αρχαία Ελλάδα. Αναλύοντας αρχικά το θεσμό της πόλης- κράτους διαπιστώνεται ότι είναι ορθό να γίνεται λόγος όχι για ξεχωριστό δίκαιο κάθε πόλης- κράτους αλλά για ένα σε μεγάλο βαθμό ενιαίο-κοινό δίκαιο της αρχαίας Ελλάδας, όπου κρατούσαν τα κατά τον Ηρόδοτο παρόμοια και κοινώς αποδεκτά ελληνικά έθιμα. Στην αρχαία Ελλάδα, για πρώτη φορά, διαπιστώνεται η σημασία των εθιμικών κανόνων. Όσα συνήθως γίνονται δεκτά στο εμπόριο και τις συναλλαγές αποτελούν ήδη στην αρχαία Ελλάδα κανόνες δικαίου και δη ίσης δικαιΙκής ισχύος με τους γραπτούς κανόνες δικαίου. Η νομοθεσία στην αρχαία Ελλάδα εξελίσσεται μαζί με την εξέλιξη των πόλεων-κρατών και την οικονομική τους ανάπτυξη και φιλελευθεροποιείται στην αρχαία Αθήνα από την εποχή του Σόλωνος με την εισαγωγή των εννοιών της διαμαρτυρίας σε ανώτερο Δικαστήριο, της προσφυγής και της εφέσεως. Η αρχαία Αγορά θεσμοθετείται ως το κεντρικό σημείο ενάσκησης εμπορικών δραστηριοτήτων. Η πόλη-κράτος επιβλέπει την αγορά με τους αγορανόμους, διασφαλίζει για τους πολίτες της το δικαίωμα των ελεύθερων συναλλαγών, εισπράττει ειδικά τέλη από τους μετοίκους, μη πολίτες, για να τους επιτραπεί η συμμετοχή τους στις διαδικασίες της αγοράς, εκδίδει χρήματα, με τη μορφή νομισμάτων, θεσπίζοντας κανόνες για την αξία- αντίτιμο αυτών σε υλικά αγαθά, τη συγκέντρωση αυτών, τη χορήγηση δανείων, μέσω τραπεζών, αλλά και την κατάσχεση και προσωποκράτηση για οικονομικά χρέη, ακόμα και με τη μορφή της σκλάβωσης. Οι οικονομικές συναλλαγές, ιδίως στην αρχαία Αθήνα, έχουν κεντρική αξία για την κοινωνία και ως εκ τούτου η παραχάραξη νομισμάτων θεωρείται βαρύτατο αδίκημα, τιμωρούμενη ακόμα και με την ποινή του θανάτου. Αρχαίοι ναοί λειτουργούν και ως ταμεία παρακαταθηκών, παρέχουν επίσης εγγυήσεις και ασφάλειες για τις συναλλαγές έναντι ανταλλάγματος.

Οι ενώσεις προσώπων και η σύσταση ιδιότυπων νομικών προσώπων είχαν ήδη θεσμοθετηθεί στην αρχαία Ελλάδα και δη μέσα από τις τράπεζες, τις θαλάσσιες μεταφορές και το θαλάσιο εμπόριο, την εκμετάλευση ορυχείων και την εκτέλεση δημοσίων αλλά και αμυντικών έργων. Τα νομικά πρόσωπα στην αρχαία Ελλάδα δεσμεύονταν έναντι τρίτων από έναν ή περισσότερους νομίμους εκπροσώπους, που ήταν πολίτες της πόλης- κράτους. Περιπτώσεις κανόνων δικαίου ανταγωνισμού ήταν επίσης πολύ συνηθισμένες, καθώς θεσπίζονταν κανόνες αναφορικά με τις ποσότητες εμπορεύσιμων αγαθών, τη συχνότητα εισαγωγής και εξαγωγής συγκεκριμένων προϊόντων, παράλληλα δε σε κάποιες περιπτώσεις παρενέβαινε η πόλη- κράτος για τον έλεγχο τιμών των δημητριακών και του ελαιόλαδου. Η μελέτη διαπιστώνει ότι με το πέρασμα των αιώνων σειρά κανόνων εμπορικού και οικονομικού δικαίου, ακόμα και στο πεδίο του ναυτικού δικαίου, διαδόθηκαν σε άλλους λαούς της Μεσογείου, μεταξύ αυτών και στους ρωμαίους. Παρατίθεται αναλυτική βιβλιογραφία σε αρχαίες πηγές καθώς και σε σύγχρονους έλληνες και ευρωπαίους συγγραφείς. Διαπιστώνεται τέλος δε ότι μέσα από τις απαιτήσεις και εξελίξεις των οικονομικών συναλλαγών άρχισε να περιορίζεται και εν τέλει χάθηκε η σημασία της διάκρισης μεταξύ των αρχαίων ελληνικών πόλεων- κρατών αλλά και μεταξύ πολιτών και μετοίκων, ακόμα και ξένων, παράλληλα μάλιστα κατέστησαν δικαιοπρακτικά ικανοί και δικονομικά αυτοτελείς οντότητες όλοι όσοι συμμετείχαν στο οικονομικό γίγνεσθαι.